Ücret Dışı Ödemelerin Prime Esas Kazançta Takibi ve Özellikli Durumlar…

İş dünyasında bordro yönetimi, bir şirketin görünmeyen ama en kritik süreçlerinden birini oluşturmaktadır. Ay sonunda hesaplanan ücret, prim, ikramiye ve sosyal yardımlar yalnızca çalışana ödenen tutar değildir aynı zamanda işverenin kanuni yükümlülüklerini belirleyen çok katmanlı bir yapının da parçasıdır. Bu yapının temel taşlarından birisi de sigorta primine esas kazançtır. Prime esas kazanç; sigortalıya ödenen ücret ve ücret dışı bazı ödemelerin toplamından oluşmaktadır.

Bugün gelinen noktada, hangi ödemelerin prime esas kazanca dahil olup olmayacağını doğru belirlemek, yalnızca maliyet hesaplaması açısından değil, aynı zamanda cezai risklerin önlenmesi açısından da önem arz etmektedir.

Bir diğer önemli husus ise devreden prime esas kazançtır. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), her ay için prime esas kazançlara günlük alt ve üst sınır uygulaması getirmiştir. Bazı aylarda ücret dışında dönemsel olarak gerçekleştirilen ödemeler sonucunda çalışanın kazancı, üst sınırı aşabilmektedir. Üst sınırı aşan kazancın kaynağı ücret dışı ödemeden kaynaklanıyor ise aşan tutar sonraki ayların prime esas kazancına dahil edilmektedir.

Ücret Kavramı ve Prime Esas Kazanç Tutarı

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre ücret; çalışanlara yaptıkları iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan para ve para ile ölçülebilen menfaatlerin tamamını kapsar.

Ücretin, mevzuat kapsamında sosyal güvenlik primine tabii tutulması gerekmektedir. İlgili sosyal güvenlik primleri, çalışanların hem bugün hem de gelecekte sosyal güvenlik haklarından yararlanıyor olmasını sağlamaktadır. Prim ödemeleri ile emeklilik, sağlık hizmetleri, malullük ve ölüm gibi birçok sosyal koruma hakkı sağlanmaktadır.

Çalışanlara, işverenler tarafından ücret dışında, ücrete ilave ödemeler de yapılabilmektedir. Düzenli veya düzensiz olarak yapılan birçok ödeme kısmen veya tamamen primine esas kazanca dâhil edilebilmektedir. Ücretin yanı sıra nakdi olarak ödenen prim, ikramiye, sosyal yardımlar, yan haklar çoğu durumda (SGK tarafından istisna tutulan tutarlar ve nitelikler dışında) prime esas kazanca dâhil edilmesi uygun olacaktır.

Ücret dışı ödemelerin prime esas kazanca dâhil edilmesi sırasında ödemenin, çalışanın temel ücretinden farklı bir nedene dayanması (prim, ikramiye vb. ücret dışı ödemeler) sebebiyle, bu tutarların prime esas kazanca dâhil edilmesi yöntemi, ücretin dâhil edilme yönteminden farklıdır. Aşağıda bu farklılığa ilişkin detaylı açıklamalara yer verilmiştir.

Ücret ve Ücret Dışı Ödemelerin Prime Esas Kazanca Dahil Edilmesi

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 80. maddesinde “Ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancına dâhil edilir ve ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilâve edilir.” hükmü yer almaktadır.

Bu düzenleme doğrultusunda; ücret ve ücret dışı ödemelerin sigorta matrahına dahil edilebilecek ve edilemeyecek kısımları devreden sigorta matrahında nasıl takip edilmesi gerektiği aşağıda örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Örnek 1

Aylık brüt ücreti 250.000 TL olan bir çalışan varsayıldığında, SGK matrahı aşağıdaki şekilde olması gerekmektedir. 

Bildirilebilecek prim oranları için asgari ve tavan mevcut olup prime esas kazanç alt sınırı asgari ücret, üst sınırı ise şuan itibariyle[1] asgari ücretin 7,5 katı 195.041,40 TL’dir.

Örnek 2

Aylık brüt ücreti 150.000,00 TL olan bir çalışana 2025/Ocak ayında  brüt 100.000 TL ikramiye ödendiği varsayıldığında, prime esas kazancı ve devreden prime esas kazancı aşağıdaki şekilde olması uygun olacaktır. 

Örnek 3

Aylık brüt ücreti 80.000 TL olan bir çalışana 2025/Mart ayında brüt 50.000 TL prim ödemesi yapılacağı açıklanmış ve işveren ücret ve prim gibi hakları Nisan ayının 1. günü banka hesaplarına ödeme yapması durumda prime esas kazancın aşağıdaki şekilde olmasına dikkat ediniz.

            Uygulamada genellikle yan haklar, ödendiği tarihin içinde bulunulan ayın prime esas kazancına dahil etmek yerine ücretle birlikte hak edilen ayın kazancında bildirildiği görülmektedir. Yukarıdaki örnek 3’te olduğunun aksine genellikle mart ayının prime esas kazancı 130.000,00 TL bildirilmektedir. Bu kayıt ve bildirim olası bir denetimde tespit edilmesi halinde farklı riskler ortaya çıkabilmektedir. 

Örnek 4

Aylık brüt ücreti 80.000 TL olan bir çalışana 2025/Mart ayında brüt 330.000 TL prim ödemesi yapılacağı duyurulmuş ve sonrasında işveren ücret ve primleri Nisan ayının 1. günü ödenmiştir. Bu durumda cari prime esas kazanç ve devreden prime esas kazancın aşağıdaki şekilde uygulanması gerekmektedir. Ücret ödemesinin hak edilen ay olan mart ayına, prim ödemesinin ise ödemenin yapılmış olduğu ay olan nisan ayına ve nisan ayını takip eden iki ayın prime esas kazancına dahil edilmesi uygun olacaktır.

Örnek 5

Aylık brüt ücreti 125.000,00 TL olan bir çalışanın 2025/Temmuz ayında ücretsiz izinli olduğu ve ilgili ayda brüt 145.000,00 TL ikramiye ödendiği varsayıldığında, bahse konu sigortalının, Temmuz ayında prim ödeme gün sayısı bulunmadığından ücret dışındaki ikramiye Ağustos ve Eylül aylarının prime esas kazançlarına dâhil edilmesi gerekmektedir. SGK bildirimleri ve prime esas kazancı aşağıdaki gibi olması gerekmektedir.

70.041,40 TL X 2 = 140.082,80 TL (prime esas kazanca dâhil edilen ikramiye)

145.000,00 TL – 140.082,80 TL = 4.917,20 TL tutarındaki ikramiye ise iki aylık takip süresi geçmiş olduğundan prime esas kazanca dâhil edilememiş olacaktır.

Prime Esas Kazanç Tespiti ve İşveren Sorumluluğu

Yukarıda belirtilen hususlar dikkate alınarak prime esas kazanç hesaplama yöntemlerinin gözden geçirilmesi ve doğru uygulanması hem işveren hem de çalışanları ilgilendiren bir konudur.

Prime esas kazancın eksik/ yanlış bildirilmesi durumunda işverenleri aşağıdaki durumlarla karşı karşıya gelebilmektedir:

*  Geriye dönük prim farkı,

* Gecikme zammı ve faizi,

* İlgili dönemde sağlanmış olan asgari ücret desteklerinin gecikme zammı ve faizi ile geri alınması,

* Bordro geçersizliği, defter geçersizliği, aylık prim hizmet belgelerinin hatalı ve eksik gönderilmesi gibi çeşitli idari para cezaları riski öngörülmektedir. 

Bu nedenle ücret ödeme, bordrolama ve beyan süreçlerinin mevzuata uygun yürütülmesi, olası yaptırımların önüne geçilmesi açısından önem taşımaktadır.

Sonuç

Ücret ve ücret dışı ödemelerin prime esas kazançtaki yeri yalnızca bir bordro detayı değildir. İşverenin finansal sağlığını, çalışanların sosyal güvenlik haklarını ve şirketin yasal uyumunu doğrudan etkileyen stratejik bir unsurdur. Güncel mevzuatın takip edilmesi, uyum denetimlerinin yapılması ve gerektiğinde uzman desteği alınması uygulamada karşılaşılabilecek riskleri bertaraf edebilir.

Dr. Mustafa KILIÇ

Director

Labour and Social Security Services