Maden Sektöründe Arama Giderlerinin Enflasyon Düzeltmesi Karşısındaki Durumu

Enflasyon düzeltmesi hayatımıza girdi, beraberinde farklı hesaplardan, farklı tartışma konularını gündeme getiriyor ve getirmeye de devam edecek gibi gözüküyor. Bu dönem sonunda kurumlar vergisi beyannamesi verilirken bilindiği üzere 31.12.2023 bilançosunu enflasyon düzeltmesine tabi tutacağız, tebliğde açıklandığı üzere parasal olmayan kıymetleri enflasyon düzeltmesi ile düzelteceğiz.

Peki maden sektöründe yer alan firmalar bilançolarında yer alan 271 – Arama Giderleri hesabı için nasıl bir yol izleyecek, yazımızda bu sorunun cevaplarını ele almak istedik.

-        271- Arama Giderleri Hesabının İçeriği Nedir?

Bildiğimiz üzere, arama amacı ile yapılan ve bununla ilgili giderleri bilançoda “271- Arama Giderleri” hesabında takip ediyoruz. Maden yatağının işletmeye elverişli olup olmadığının belirlenmesi ve giriş noktalarının saptanması için, işletmeye geçmeden önce yapılan arama giderleri ile petrol araştırması ile ilgili olarak arazinin yerden ve havadan (topoğrafik, jeolojik, jeofizik, jeoşimik vb.) incelenmesine ve gerekli işlem, deneyim ve jeolojik bilgi almak amacı ile yapılan sondaj giderleri gibi yapılan harcamalar bu hesapta izleniyor.

Arama faaliyetlerinin sonucunda üretilebilir cevher rezervi saptanamamışsa yapılan giderler zarar kaydediliyor.

-        271- Arama Giderleri Hesabını Parasal Kıymet midir Yoksa Parasal Olmayan Kıymet midir?

Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ (Sıra No: 555) ekinde yer alan “Ek 1 Parasal Kıymetler” ve “Ek 2 Parasal Olmayan Kıymetler” tablosuna baktığımızda “271- Arama Giderleri” hesabının “Parasal Olmayan Kıymetler” olarak açıklandığını görüyoruz. Yani özet olarak bu hesabı enflasyon düzeltmesine tabi tutacağız.

-        Dönem Sonundan Önce Kontrol Edilmesi Gereken Hususlar Nelerdir?

3213 Sayılı Maden Kanunu’nda da belirtildiği üzere, madenler üzerinde tesis olunan ilk müracaat, arama ruhsatı, buluculuk, görünür rezerv geliştirme ve işletme ruhsatı haklarının hiçbiri hisselere bölünemez, her biri bir bütün hâlinde muameleye tabi tutulur, durum maden siciline şerh edilir ve devir muamelesi maden siciline şerh edilmesi ile tamamlanmış olur. Öncelikle dönem içinde maden ruhsatları ile ilgili devir, satış vb. işlemler var ise 271- Arama Giderleri hesabında yer alan giderler ruhsat bazında tekrardan gözden geçirilmelidir. Aslında devredilen, satılan ya da başka bir şekilde 31.12.2023 bilançosunda yer almaması gereken bir gideri “271- Arama Giderleri” hesabında endeksleyerek bir sonrası seneye taşımak yanlış olacaktır. Dolayısıyla 271- Arama Giderleri aktif bir hesap olduğu için enflasyon düzeltmesinde fazladan bir gelir etkisi yaratmış olacaktır. O sebeple işletmede yer alan ruhsatların Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü ile de mutabık kalınarak dönem sonu bilançosunda özellikle geçmiş yıllardan gelen ruhsatların tekrardan kontrol edilmesinin faydalı olabileceği kanısındayız.

Diğer bir önemli konu ise, 271 Arama Giderleri hesabının geçmişine ait yeterli bilgi/belge/datayı sağlıklı bir şekilde elde edebiliyor muyuz? Özellikle maden sektöründe yer alan bazı firmalar yıllardır bu işle iştigal etmekteler, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu’nda yer alan sürelere göre defterlerini saklamaktalar. Hazırlıklara başlamadan önce, geçmiş yıllara ait arama giderlerinin detaylarına ulaşılması ve açılıştan gelen bakiyelerin de geçmiş yıllardan gelen işlemlerine ulaşılması, endekslemenin yapılabilmesi için önem arz etmektedir. O sebeple kurumlar vergisi beyan dönemi gelmeden önce ilgili hazırlıklara başlamanın önemli olduğunu söyleyebiliriz.

-        Düzeltmede Baz Alınacak Tarih Nedir?

271 Arama Giderleri hesabının parasal olmayan kıymet olduğunu söylemiştik. Peki bu hesabı nasıl enflasyon düzeltmesine tabi tutacağız? Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ’inde (Sıra No: 555) yer alan tanımlara baktığımızda enflasyon düzeltmesi; parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle, malî tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması olarak ifade edilmiştir. Düzeltme katsayısı için ise, malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, düzeltmeye esas alınan tarihi içeren aya ait fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak belirtilmiştir. 271 Arama Giderleri hesabında düzeltmeye esas tarih için deftere kayıt tarihinin kullanılması gerekmektedir. O sebeple bir önceki maddede açıklanan geçmiş yıllara ilişkin dataların varlığı, doğru bir endeksleme yapılabilmesi için çok önemlidir.

Yukarıdaki tebliğ hükümlerine bakarak, 1 Nisan 2018 dönemine ait bir arama giderinin 31.12.2023 bilançosunda gösterilmek üzere nasıl endekslendiğini aşağıdaki örnekle açıklayabiliriz.

-        Arama Gideri ile İlgili Olarak Alınan/Verilen Avansların Durumu Nedir?

Avanslar esas itibarıyla parasal bir mahiyet taşımakla birlikte, ilgili olduğu kıymete bağlı olarak parasal olmayan kıymet de olabilmekte, parasal olmayan bir mahiyet taşıması durumunda da düzeltmeye tabi tutulmaları gerekmektedir. Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ’ine (Sıra No: 555) baktığımızda, parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avansların tahsil tarihi ile düzeltme işlemine tabi tutulması gerektiği açıklanmıştır. Aslında öncelikle arama gideri ile ilgili olan bir avansın parasal bir kıymet olup olmadığı araştırılmalıdır. Parasal bir kıymetten söz ediliyor ise enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır. Aynı tebliğde işletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden avansların, düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmeleri uygun görülmüştür. O sebeple yabancı para cinsinden bir avans söz konusu ise dönem sonu kuru ile değerlemesinin yapılması yeterli olacaktır. Parasal olmayan bir alınan depozito/teminat/avansın tahsil tarihi belirlenerek endeksleme yapılması gerekmektedir.