Ar-Ge/Tasarım İndirimi İle Teknokent İstisnası Kaynaklı Fon Ayırma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi ve Değerleme İşlemleri
5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nda 7263 sayılı Kanun ile 2021 yılında yapılan düzenlemeler çerçevesinde, yararlandıkları indirim ya da istisna tutarı belirli bir rakamın üzerinde olan mükelleflere %2 nispetinde fon ayırma ve bu fonu da ayrıldığı yılın sonuna kadar belirli yatırım enstrümanlarına kanalize etme zorunluluğu getirilmişti. Uygulamada ikinci yılı geride bırakmış durumdayız. Ancak, bu işlemlerin muhasebeleştirilmesi ve değerlemesine ilişkin tarafımıza çokça soru gelmektedir. Gelen sorulara cevap olması adına bu makale kaleme alınmıştır.
Ar-Ge/Tasarım İndiriminde Veya
Teknokent Kazanç İstisnasında Fon Ayırma Şartı ve Oranı Nedir?
Yıllık beyanname üzerinde
yararlanılan Ar-Ge/Tasarım indirimi ya da Teknokent kazanç istisnası tutarının
1.000.000 TL ve üzerinde olması fon ayırma yükümlülüğünün doğması bakımından
temel şarttır. Belirtilen tutardan daha az indirimden veya istisnadan
yararlanılması ya da hiç yararlanılmamış olması halinde fon ayırma yükümlülüğü
doğmayacaktır.
Ar-Ge/Tasarım indirimine veya
Teknokent kazanç istisnasına konu edilen tutarın 1.000.000 TL ve üzerinde
olması halinde yararlanılan tutar üzerinden %2 nispetinde fon
ayrılmalıdır.
Örneğin; Teknokentte faaliyette
bulunan Çınar A.Ş., 2023 hesap dönemi kazançlarına ilişkin Nisan/2024’te
verdiği Kurumlar Vergisi beyanında 3.000.000 TL tutarındaki kazanç
istisnasından yararlanmıştır. Dolayısıyla, Çınar A.Ş. yararlandığı Teknokent
kazanç istisnası üzerinden (3.000.000 x %2=) 60.000 TL fon ayırmakla
mükelleftir.
Örneğin; bünyesinde Ar-Ge merkezi bulunan ve 2023 yılı kazançlarına
ilişkin Nisan/2024 yılında verdiği Kurumlar Vergisi Beyanında 5.000.000 TL
Ar-Ge indiriminden yararlanan Poyraz A.Ş. ise yararlandığı Ar-Ge indirimi
üzerinden (5.000.000 x %2=) 100.000 TL fon ayırmakla yükümlüdür.
Ayrılan Fonu Nasıl Muhasebeleştireceğiz?
5746 ve 4691 sayılı Kanunlarda yer alan lafıza göre ayrılacak
olan fon tutarı, yıllık beyan üzerinde yararlanılan Ar-Ge/Tasarım indirimi veya
Teknokent kazanç istisnası üzerinden hesaplanmakta ve yararlanılan tutar
üzerinden %2 nispetinde fon ayrılmaktadır. 2023 hesap dönemine ilişkin Kurumlar
Vergisi Beyanının Nisan/2024’te verileceğini dikkate alırsak yukarıda vermiş
olduğumuz örneklere göre ayrılması gereken fon tutarının muhasebeleştirilmesi
işlemi aşağıdaki gibi olacaktır.
Aşağıda yer alan muhasebe kayıtları, Çınar A.Ş. ve Poyraz A.Ş’nin ticari
bilanço karlarının, ayrılması gereken fon tutarının üzerinde olması halinde
geçerlidir!
Teknokent Kazanç İstisnasında Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
----------------------------------------------------Nisan/2024------------------------------------------------
570 Geçmiş Yıl Karları 60.000
5**
Geçici Hesap 60.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ar-Ge İndiriminde Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
-------------------------------------------Nisan/2024---------------------------------------------------------
570 Geçmiş Yıl Karları 100.000
5**
Geçici Hesap 100.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aşağıda yer alan muhasebe kayıtları, Çınar A.Ş ve Poyraz A.Ş’nin
ticari bilanço karlarının sırasıyla 30.000 TL ve 50.000 TL olduğu varsayımına
dayanmaktadır. Yani Ayrılması gereken fon tutarları her iki şirkette de ticari
bilanço karının üzerindedir!
Teknokent Kazanç İstisnasında Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
----------------------------------------------------Nisan/2024------------------------------------------------
570-Geçmiş Yıl Karları 30.000
580-Geçmiş Yıl Zararları 30.000
5**
Geçici Hesap 60.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ar-Ge İndiriminde Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
-------------------------------------------Nisan/2024--------------------------------------------------------
570 Geçmiş Yıl Karları 50.000
580-Geçmiş Yıl Zararları 50.000
5** Geçici Hesap 100.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aşağıda yer alan muhasebe kayıtları ise hem Çınar A.Ş hem de Poyraz
A.Ş’de ticari bilanço zararının olduğu durumda geçerlidir!
Teknokent Kazanç İstisnasında Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
----------------------------------------------------Nisan/****------------------------------------------------
580-Geçmiş Yıl Zararları 60.000
5**
Geçici Hesap 60.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ar-Ge İndiriminde Ayrılan Fonun Muhasebe Kaydı:
-------------------------------------------Nisan/****---------------------------------------------------------
580-Geçmiş Yıl Zararları 100.000
5**
Geçici Hesap 100.000
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ayrılan Fonların Yatırıma Dönüştürülmesi Halinde Yapılması
Gereken Muhasebe Kaydı?
Fon ayrıma işlemlerine ilişkin muhasebe kayıtlarına değindikten
sonra ayrılan fonun, ayrıldığı yılın sonuna kadar yatırıma dönüştürüldüğü
durumda olması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir.
-------------------------------------------------xx/xx/xxxx--------------------------------------------------
11*-Menkul Kıymet xxxxx
102-Bankalar
xxxxx
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yatırıma Dönüştürülen Menkul Kıymetlerin Değerlemesi Nasıl
Yapılır?
5746 ve 4691 sayılı Kanunlarda yer alan düzenlemeler
çerçevesinde ayrılan fon ile Girişim Sermayesi
Yatırım Fonu alınması, Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığına veya Kuluçka Merkezlerinde Faaliyette
Bulunan Diğer Girişimcilere Sermaye olarak konulması şarttır.
Çınar ve Poyraz A.Ş., yukarıda yer alan
menkul kıymetlere yatırım yaptığı durumda söz konusu kıymetleri Vergi Usul
Kanununun 279’uncu maddesi uyarınca değerlemeye tabi tutacaklardır.
Girişim Sermeyesi Yatırım Ortaklığı ile
kuluçka merkezinde faaliyette bulunan girişimcilere sermaye olarak konulduğu
durumda; söz
konusu iktisap edilen menkul kıymetler hisse senedi niteliğinde olacağından bu
hisse senetleri alış bedeliyle değerlemeye tabi tutulacaklardır. Bu menkul
kıymetlerden kar payı elde edilmesi halinde, elde edilen kar payı duruma göre
Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-a-1 veya 5/1-a-3 maddeleri uyarınca istisna
edilecektir.
Girişim Sermeyesi Yatırım Fonu’nun
iktisap edildiği durumda ise;
fon portföyünün en az % 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse
senetlerinden oluşması halinde, fon katılma belgesi alış bedeli; fon portföyünün en az % 51'i
Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşmaması halinde
ise borsa rayici ile değerlenmektedir. Borsa rayici yoksa veya borsa
rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğunun anlaşılması durumunda değerlemeye
esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur
farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet
eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanmaktadır. Girişim sermayesi yatırım fonları aslında
kapalı devre fonlar olup fonun değeri, sürekli olarak fon yönetiminin
açıkladığı değere bağlı olarak değişim göstermekte veya stabil kalmaktadır. Dolayısıyla,
iktisap edilen fon katılma belgeleri, değerleme günü itibariyle açıklanan
değerlerine bağlı olarak değerlemeye tabi tutulmaktadır.
Örneğin Çınar
A.Ş. tam mükellef bir yatırım fonundan fon portföyünün %30’u
Türkiye’de kurulu şirketlerin hisse sentlerinden oluştuğu girişim sermayesi
yatırım fonu almış olsun. İktisap tarihi itibariyle fon katılma belgesinin
birim değeri 100 TL iken değerleme günü açıklanan değerinin 110 TL olması
halinde, fon katılma belgesi 110 TL olarak değerlemeye tabi
tutulacaktır. Peki ortaya çıkan 10 TL’lik fark ne olacaktır sorusunun cevabına
gelince, söz konusu 10 TL gelir kaydedilecek; bu tutar aynı zamanda Geçici/Kurumlar
vergisi beyannamesi üzerinde Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-a-3 maddesi
uyarınca istisnaya konu edilecektir. Aksi durumda yani değerleme günü
itibariyle açıklanan değerin iktisap bedelinin altına düşmesi halinde ortaya
çıkan zarar, yine mezkur Kanun’un 5/3 maddesi uyarınca KKEG olarak dikkate
alınacaktır.
