Amortismana Tabi İktisadi Kıymetlerin 2023 Yılı Enflasyon Düzeltmesinde Göz Önünde Bulundurulması Gerekenler Nelerdir?

Bildiğimiz üzere, 31.12.2023 tarihli bilançolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak. Enflasyon düzeltmesinde ise yalnızca parasal olmayan kıymetler düzeltme işlemlerinde dikkate alınacak. Uygulama usul ve esaslarını düzenleyen Tebliğin 2 No.lu ekinde parasal olmayan kıymetler hesap bazlı olarak belirlenmiştir. Amortismana tabi iktisadi kıymetler(ATİK) de parasal olmayan kıymet olarak nitelenmeleri nedeniyle enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak kalemler arasında yer almaktadır. 31.12.2023 tarihli bilançolarda yer alan ATİK’lerin düzeltmeye tabi tutulmasında dikkat edilmesi gereken hususlar ve yol haritası bu makalemizin esas konusunu teşkil etmektedir.

Yol haritasına geçmeden önce enflasyon düzeltmesi işlemlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesinin data kalitesine, kurumsal hafızaya, kullanılan muhasebe programına ve konu özelinde teknik bilgi birikimine bağlı olduğunu belirtmeden geçemeyeceğim. Çünkü bu kriterlerin (dahası da sayılabilir) her biri uygulamada büyük bir öneme sahip olacak. Dolayısıyla, bu faktörler ne kadar güçlü ise süreç de o denli basitleştirilmiş olacaktır.

Atiklerin Düzeltme İşlemlerinde Yol Haritamız Nasıl Olmalı?

31.12.2023 tarihli bilançolarda yer alan Atiklerin düzeltme işlemlerinde bir yol haritası belirlemek süreci hem meslek mensupları hem de şirketler açısından oldukça kolaylaştıracaktır. Atiklere ilişkin 2023 yılı sonu itibariyle yapılacak olan düzeltme işlemlerinde kolaylık sağlaması bakımından aşağıda yer alan süreçlerin izlenmesinde fayda olduğu kanaatindeyim.

1. Adım: Kontrol Et à    31.12.2023 tarihli bilançoda yer alan Atik, faydalı ömür süresini tamamlamış mı? Amortisman yoluyla değeri tamamen itfa edilmiş mi? İz bedeliyle mi takip ediliyor? Cevabınız “EVET” ise bu kıymetler için enflasyon düzeltmesi yapmak “İHTİYARİ” olduğundan tercihinizi yapmamaktan yana kullanabilirsiniz.

Amortisman süresi dolmuş ama net defter değeri sıfırlanmamış olan Atikler için geçmişte ayrılmamış olan amortismanlar, 2023 yılı sonu itibariyle ayrılarak ve ayrılan tutarlar KKEG yapılarak bu kıymetler için de enflasyon düzeltmesi yapmaktan kaçınılabilir. Aksi halde enflasyon düzeltmesinin vergili olarak yapılacağı dönemlerde yersiz olarak vergi yüküyle karşılaşılabilir.

Not: Bu kıymetleri, 2023 yılında düzeltmeye tabi tutmanın pratikte çok bir faydası olmadığı gibi izleyen yıllarda olumsuz etkileri de ortaya çıkmaktadır. Bu konuyu da bir başka makalemizde ayrıca ele alacağız.

Cevabın “HAYIR” olduğu Atikler için aşağıda yer alan 2. Adımı izleyin.

2. Adım: Yeniden Değerleme à   1. Adım kontrolü yaptıktan sonra, enflasyon düzeltmesi öncesinde düzeltmeye konu Atik için VUK Geçici 31, Geçici 32 ve Mük. 298/Ç kapsamında yeniden değerleme işlemleri yapıldı mı?

ü Cevabınız “EVET” ise;

Ø  Atiklerin değerinin düzeltmesinde, maliyetlerine finansman giderleri intikal ettirilmiş olsa bile Reel Olmayan Finansman Maliyeti(ROFM) ayrıştırması yapmadan,

Ø  Bu Atikler geçmişte yatırım safhası izlemiş (258-Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabından ilgili sabit kıymet hesabına virmanlanmış) olsa bile yatırım safhasına gitmeden,

Yeniden değerlenmiş aktif değerlerin düzeltme katsayısı ile enflasyon düzeltmesine tabi tutulması yeterli olacaktır.

ü Cevabınız “HAYIR” ise;

Atik maliyet bedeline intikal ettirilmiş finansman gideri var mı? Atik yatırım safhası içeriyor mu? sorularının cevabına göre ilerlenmesi gerekecektir.

Ø  Finansman gideri içeriyor ancak yatırım safhası içermiyorsa, ROFM ayrıştırması yap ve düzeltme işlemini gerçekleştir.*

Ø  Finansman gideri içermiyor ancak yatırım safhası içeriyorsa, yatırım safhasında izlenen tutarların her birini deftere kayıt tarihinden aktifleştirme tarihine kadar birincil düzeltme işlemi ile aktifleştirme tarihine taşı, aktifleştirme tarihine taşınmış değeri ikincil düzeltme ile 31.12.2023 tarihine getir.

Ø  Hem finansman gideri hem de yatırım safhası içeriyorsa; öncelikle ROFM ayrıştırması yaparak Reel Finansman Maliyetinin belirlenmesi; sonra yatırım safhasına gidilerek aktifleştirme tarihine kadar birincil düzeltme işleminin yapılması; birincil düzeltme işlemi ile düzeltilmiş değerlerin, aktifleştirme tarihinden 2023 yılı sonuna taşınması; ilk başta belirlenmiş olan Reel Finansman Maliyetinin ise duruma göre (yatırım veya işletme dönemine isabet ettiği tarihler esas alınıp) düzeltme katsayısı ile düzeltilerek Atik maliyetine(düzeltilmiş) ilave edilmesi gerekmektedir.

Atiklerin Birikmiş Amortismanları Düzeltilecek mi?

Atiklerin birikmiş amortismanları da düzeltme işlemine tabi tutulacak. Ancak, burada dikkat edilmesi gereken nokta, birikmiş amortismanların düzeltme katsayısı belirlenirken her hangi bir Yİ-ÜFE değeri üzerinden hareket edilmeyeceğidir. Birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilecektir.

Örneğin; bir makinenin düzeltmeye esas değeri 500.000 TL, birikmiş amortismanı 100.000 TL’dir. Enflasyon düzeltmesi sonucu makinanın değeri 1.500.000 TL’ye çıkmış ise söz konusu makinanın birikmiş amortismanı da ortaya çıkan artış kadar ((1.500.000 -500.000)/500.000=) yani 2 kat artırılarak (100.000 + 100.000 x 2=) 300.000 TL olarak düzeltilecektir.

*Burada şunu hatırlatmadan geçemeyeceğim. 555 sayılı VUK Tebliğinin 14/2 maddesinde ROFM ihtiva edebilecek parasal olmayan kıymetler tadadi olarak sayılmıştır. Bunlar arasında maddi olmayan duran varlıklar ayrıca belirtilmemiştir. Aynı zamanda Tebliğin 3 no.lu ekindeki tek düzen hesap planında da 26’lı hesaplar yer almamaktadır. Maddi olmayan duran varlıkların enflasyon düzeltmesine tabi tutulacağı kuşkusuzdur. Ancak, bu kıymetler bünyesinde finansman maliyeti ihtiva etmesi halinde ROFM ayrıştırması yapılıp yapılmayacağı tartışma konusudur. İdarenin bu konuda yayımlayacağı sirküler konunun açığa kavuşturulması bakımından büyük bir öneme sahip olacaktır.