2024 Yılı Çocuk ve Aile Yardımı Ödemelerinin Sosyal Güvenlik ve Vergiden İstisna Durumları

Türk- İslam toplumunda aile ve çocuk her zaman korunmuştur. Bu koruma, bazen maddi bazen manevi şekilde karşımıza çıkmaktadır. Aile refahının ve devamlılığının sağlanması, çalışanın işyerindeki memnuniyetinin, bağlılığının artırılması adına ve/veya çalışanın giderlerinin azaltılması için sosyal güvenlik ve vergi düzenlemelerinde küçük de olsa aile ve çocuk yardımları alanında prim ve vergi muafiyetleri düzenlenmiştir.

Diğer yandan son dönemlerdeki enflasyonist artışla birlikte asgari ücret başta olmak üzere sigortalı maliyetleri giderek artmıştır. Bu maliyetlerin yükünü hafifletmek adına istisna ve muafiyetlerin efektif şekilde uygulanması önemli hale gelmiştir.     

Muafiyet tutarları yıllar itibariyle değişmekle birlikte 2024 yılı çocuk ve aile yardımı ödemelerinin sosyal güvenlik ve vergiden istisna durumları makalenin konusunu oluşturmaktadır. Anılan tutarlar ve yararlanma şartları aşağıdaki gibidir.

1. Sosyal Güvenlikte İstisna Durumları ve Şartlar

Sosyal güvenlik mevzuatında çocuk zammı olarak anılan çocuk yardımı; sigortalının fiilen çalışıp çalışmadığına bakılmaksızın hizmet akdinin devam etmesi şartıyla en fazla iki çocuk için çocuk başına cari aylık brüt asgari ücretin %2'si oranında aylık prime esas kazançtan istisna edilmektedir. Çocuk yardımının istisna edilebilmesi için çocukların 18 yaşını doldurmaması (Lise ve dengi öğrenim veya 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitimi Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ya da işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış olması veya yaşına bakılmaksızın Kanuna göre malûl olduğu tespit edilmesi) gerekmektedir.

Bunun yanında çocukların aşağıdaki şartları da sağlaması gerekmektedir:

-        4/a, b veya c’li sigortalı veya isteğe bağlı sigortalı sayılmamak,

-        Kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olmak ve

-        Evli olmamak.

Yukarıdaki şartları sağlayan çocuklar için 2024 yılında çocuk başına çocuk yardımı istisnası ₺20.000,5 X %2 = ₺400,05’dir. En fazla iki çocuk istisna kapsamında olduğu için istisna tutarı en fazla ₺800,1’dir.   

Örneğin; sigortalının 3 tane çocuğu (2 yaş, 5 yaş ve 13 yaşında) bulunmaktadır ve sigortalıya her ay 1.000 TL çocuk yardımı ödenmesi yapılmaktadır. Bu durumda en fazla iki çocuk için ₺800,1 prime esas kazançtan istisna edilecek ve ₺199,9 prime esas kazanca dahil edilecektir. İstisna edilen ₺800,1 tutar üzerinden ₺801 X %37,5 = ₺300,38 işveren (ve sigortalı) faydası ortaya çıkmaktadır.  

Prime esas kazançtan istisna edilebilecek diğer ödeme, aile zammıdır. Sigortalılara aile zammı adı altında yapılacak ödemelerin, sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı üzerinde durulmaksızın, sigortalının eşinin 5510 sayılı Kanuna tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmaması ve SGK’dan gelir veyahut aylık almaması durumunda, aylık brüt asgari ücretin %10'u (20.002,5 X %10 = ₺2.000,25), oranındaki tutar aylık prime esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmayacaktır.

Bu durumda, aile zammı adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

Brüt Aylık Asgari Ücret X % 10 = İstisna Tutarı,

Ödenen Aile Zammı – İstisna Tutarı = Prime Esas Kazanca Dâhil Edilecek Aile Zammı, formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır

Örneğin: Sigortalının eşi çalışmamakta ve kendi adına aylık/gelir de almamaktadır. Sigortalıya aile yardımı adı altında her ay ₺2.500,25 ödeme yapılmaktadır. Bu durumda ₺2.000,25 sosyal güvenlik priminden istisna edilebilecek ve ₺500 prime esas kazanca dâhil edilecektir. İstisna edilen ₺2.000,25 TL tutar üzerinden ₺2.000,25 X %37,5 = ₺750 işveren (ve sigortalı) faydası ortaya çıkmaktadır.    

*Tablodaki tutarlar cari brüt asgari ücret üzerinden hesaplanmaktadır. Asgari ücret değiştikçe tutarların güncellenmesi uygun olacaktır.

2. Gelir Vergisi Bakımından İstisna Durumları ve Şartları

Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesinin 4 nolu bendine “Hizmet erbabına ödenen çocuk zamları (Bu zamlar Devletçe verilen miktarları aştığı takdirde, fazlası vergiye tabi tutulur.)” göre çocuk yardımları istisna tutarı Devletçe verilen tutara göre belirlenmektedir. Devlet tarafından 657 sayılı Kanuna istinaden verilen çocuk yardımı, her yıl Bütçe Kanunları ile yeniden belirlenmektedir. Bu durumda Hazine ve Maliye Bakanlığının 05.01.2024 tarih 2774790 sayılı Mali Haklar Genelgesiyle 01.01.2024 – 30.06.2024 tarihleri arasında uygulanacak aylık katsayı; 0,760871 olarak belirlenmiştir. 250 gösterge rakamının aylık katsayı 0,760871 ile çarpımı sonucunda ₺190,22 çocuk yardımı istisnası belirlenmiştir. 0-6 yaş arası çocuklar için gösterge rakamı 500 dikkate alınarak çocuk yardımı istisnası ₺380,44 hesaplanmaktadır.

2024 yılının ilk yarısı için belirlenen çocuk yardımı istisnaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

*Sosyal güvenlikte en fazla iki çocuk için istisna yapılmasına karşın vergide çocuk sınırı bulunmamaktadır.

0-6 ve 6 yaş üstü çocukların yaş ve/veya özel durumlar sınırlaması olmaksızın hepsinin çocuk yardımı istisnasına konu edilip edilmeyeceği akla gelmektedir. Örneğin 30 yaşındaki erkek çocuk, çocuk yardımı istisnasından yararlanabilecek midir? Bu konuda vergi mevzuatında herhangi bir düzenleme olmadığı için 657 sayılı Kanunun 206 ncı maddesinde yer alan “Çocuk için aile yardımı ödeneği verilmeyecek haller” başlığı altındaki sınırlamanın dikkate alınması uygun olacaktır.

Bu durumda;

-        Evlenen çocuklar,

-        25 yaşını dolduran çocuklar (25 yaşını bitirdiği halde evlenmemiş kız çocukları ile çalışamayacak derecede malullükleri resmi sağlık kurulu raporuyla tespit edilenler için süresiz olarak ödeneğin verilmesine devam olunur.),

-        Kendileri hesabına ticaret yapan veya gerçek veya tüzel kişiler yanında her ne şekilde olursa olsun menfeat karşılığı çalışan çocuklar (Öğrenim yapmakta iken tatil devresinde çalışanlar hariç) ve

-        Burs alan veya Devletçe okutulan çocuklar için ödenen aile yardımının istisna dışında tutulması uygun olacaktır.

Diğer yandan Gelir Vergisi Kanununda ücret istisnaları arasında aile yardımına yer verilmediği için özel sektör çalışanlarına ödenen aile yardımının vergiye tabi tutulması gerekmektedir.