2023 Yılı Asgari Ücreti ve İşgücü Parametrelerine Etkileri

Türkiye’de enflasyon, asgari ücretin yüksek oranda artmasına neden olmuştur. Asgari ücretin artışı sigortalıların gelirlerini artırmasına karşın işletme giderlerini de artırmıştır. İnsan kaynakları politikaları başta olmak üzere bordro uygulamaları ve işgücü maliyet planlaması açısından ise birçok işgücü parametresinin revize edilmesine neden olmuştur.

Asgari ücretin tanımı ve belirlenme usulü, 4857 sayılı İş Kanunun 39. maddesine dayanılarak “Asgari Ücret Yönetmeliği” kapsamında yapılmaktadır. Asgari ücret, işçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin; gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti ifade eder. Asgari ücretin amacı; adaletli bir ücret düzeyi sağlamak, ekonomik istikrarı devam ettirmek ve yüksek istihdam düzeyine ulaşmaktır.  Bu nedenle, İş Kanunu’na tabi olsun veya olmasın bütün çalışanlar ve sektörler için din, dil, ırk, yaş ve cinsiyet ayrımı yapılmaksızın herkes için tek bir ücret belirlenmektedir.

Asgari ücret, 2016 yılına kadar altı aylık dönemlerde geçerli olmak üzere yılda iki kez belirlenmişti. 2022 Temmuz dönemine kadar yılda bir kez Ocak ayında belirlenen asgari ücret, 2022 yılında tekrar altı aylık dönemlerde geçerli olmak üzere yılda iki kez belirlendi. 2023 yılında geçerli olmak üzere aylık brüt asgari ücret 10.008,00 TL olarak belirlenmiştir. 2023 yılının ikinci dönemi için tekrar asgari ücret belirlenir mi, onu ilerleyen süreçte hep birlikte göreceğiz.

2022 ikinci döneminde brüt asgari ücret 6.471 TL, net asgari ücret 5.500,35 TL olarak uygulanmıştı. Asgari ücrette %54.66 artış sağlanarak (2022 birinci dönemine göre %100); 2023 yılında brüt asgari ücret 10.008 TL, net asgari ücret 8.506,80 TL olarak uygulanacaktır.  %5 indirim sonrası asgari ücretin işverene maliyeti  11,759.40 TL oldu.  Günlük Sigorta Primine Esas Kazanç (SPEK) matrahı alt sınırı 333,60 TL, günlük SPEK matrahı üst sınırı 2.502,00 TL, aylık SPEK matrah alt sınırı 10.008 TL ve aylık SPEK üst sınırı 75.060 TL belirlendi.

25 Aralık 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7349 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin (b) bendiyle Asgari Geçim İndirimi (AGİ) uygulaması tamamen kaldırıldığından artık sigortalılara AGİ ödemesi yapılmayacaktır. Evli, çocuklu ve eşi çalışmayan sigortalılar ile bekar sigortalıların net asgari ücreti eşitlenmiş olmaktadır.

Yine 7349 sayılı Kanunun 2 nci maddesiyle 193 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin birinci fıkrasına eklenen bent ile asgari ücrete kadar ücretlerden gelir vergisi kesilmeyeceği düzenlenmiştir. Yine aynı Kanunla brüt asgari ücrete kadar kısımdan damga vergisi de alınmayacaktır. Dolayısıyla asgari ücrete kadar ücretler, gelir ve damga vergisinden istisna tutulmuş ve çalışanların gelirleri artırılmıştır. Asgari ücrete uygulanan gelir ve damga vergisi istisnası 2023 yılında da uygulanmaya devam edecektir.

Asgari ücretteki artış oranı çalışanların ücretlerinin yanında birçok işgücü piyasası uygulamasını da etkilemektedir:

İşsizlik ödeneği: İşsizlik ödeneğinin alt ve üst sınırları brüt asgari ücrete göre belirlenmektedir. Alt sınır, asgari ücretin %40'ı, üst sınır ise %80'idir. 2023 yılında en düşük işsizlik ödeneği 4.003,2 TL, en yüksek işsizlik ödeneği ise 8.006,4 TL’ye yükselmiştir.

Geçici iş göremezlik ödeneği (GİÖ): İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sonucu istirahatli bulunan sigortalıya çalışamadığı günler için SGK tarafından ödenen GİÖ günlük tutarı 2023 asgari ücreti ile birlikte artmıştır. İş kazası ve meslek hastalığı sonucu istirahatlerde her gün için, hastalık halindeki istirahatlerde üçüncü günden itibaren, analık halinde ise doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürelerde (çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilecek) ise her gün için GİÖ ödenecektir.

GİÖ, SGK’ya bildirilen sigorta primine esas kazanca (SPEK) göre belirlenmektedir. SPEK arttıkça alınabilecek GİÖ de artmaktadır.

Asgari ücretli için GİÖ tutarı hesaplayacak olursak;

-Yatarak tedavilerde günlük, 166,8 TL.

-Ayakta tedavilerde günlük, 222,4 TL’dir.

Analık ve hastalık halinde iş göremezlik ödeneği tutarı son üç aydaki ortalama kazançları dikkate alınırken; 2021 yılındaki düzenleme ile bu tutar artık iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki ortalama kazanç dikkate alınacaktır. Ayrıca, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki son bir yıl içerisinde 180 günden az kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olanlara hastalık ve analık halinde, ödeneğe esas tutulacak günlük kazanç, iş göremezliğin başladığı tarihteki günlük prime esas kazanç alt sınırının iki katını geçemeyeceği hükmü getirilmiştir. Bu uygulama ile sahte sigortalılık yoluyla fazla geçici iş göremezlik ödeneği almanın engellenmek istenmiştir.

Kısa çalışma ödeneği: Kısa çalışma ödeneği son on iki aylık SPEK kazanç dikkate alınarak belirlenen günlük ortalama brüt kazancın %60'ıdır. Dolayısıyla en düşük ödenek brüt asgari ücrete göre belirlenecektir. En yüksek ödenek ise brüt asgari ücretin %150'si kadar olmaktadır.  2023 yılı asgari ücretli bir sigortalı için günlük en düşük kısa çalışma ödeneği miktarı 200,16 TL olacaktır. En yüksek kısa çalışma ödeneği miktarı ise günlük 500,4 TL olacaktır.

İstihdam teşvikleri: İstihdamı desteklemek adına günümüzde yaklaşık 18 adet prim teşviki, desteği veya indirimi bulunmaktadır. İstihdam teşviklerinin bazıları doğrudan asgari ücret dikkate alınarak hesaplandığı gibi bazıları sigortalının kazancına göre hesaplanmaktadır. Örneğin; kamuoyunda %5 puanlık işveren teşviki olarak bilinen indirim, sigortalının kazancına göre belirlenmektedir. Bu indirim tutarı, asgari ücretli için 2023 yılında 500,4 TL olarak uygulanacaktır. 2022 yılında SPEK tavan miktarı, (asgari ücretin 7,5 katı) 75.060,00 TL olarak hesaplamakta ve tavan SPEK’in %5 indirimi 3.753 TL olarak hesaplanmaktadır. Diğer yandan 6111 teşviki de SPEK’e göre hesaplandığı görülmektedir “(%5xSPEK) + (%15,5xSPEK)”. Geriye dönük teşvik uygulamalarının kaldırılmasıyla, 2023 yılında söz konusu teşviklerin hesaplanması ve uygulanması hassas bir süreci içinde barındırmaktadır.

Sigorta Primine Esas Kazançtan İstisna Olan Tutarlar: Yemek parası (fiili çalışılan her gün için) 333,60 TL x % 23,65= 78,90 TL, çocuk yardımı (çocuk başına ve en fazla 2 çocuğa kadar) aylık 200,16 TL, aile yardımı aylık 1.000,80 TL, özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları aylık 3.002,4 TL SPEK’ten istisna tutulabilir. Bu yolla işletmeler önemli miktarda tasarruf sağlayabilmektedir.

Öte yandan esnek yan haklar olarak sigortalılara sağlanan ve çalışma karşılığı olmayan ödemelerin ödeme şekilleri ve ödeme içeriklerinin SPEK’e dahil edilip edilmeyeceği noktasında dikkatli olmak gerekmektedir.

Zorunlu genel sağlık sigortası (GSS) primi: Hane içindeki ortalama geliri brüt asgari ücretin üçte birinin üzerinde olan kişilerin ödemesi gereken prim tutarı brüt asgari ücretin %3'ü tutarındadır. GSS prim ödemeleri, 2023 yılındaki artış ile 300,24 TL olmuştur.

Askerlik, doğum hizmet borçlanması: Emeklilik için gün satın alanlar yani borçlananlar, brüt asgari ücretin %32'si üzerinden ödeme yapmaktadır. 30 günlük ödeme miktarı 2023 yılında 3.202,56 TL’ye yükselmiştir.

Yurtdışında geçen sürelerin borçlandırılması: Yurtdışında geçen süreler için borçlananlar en düşük brüt asgari ücretin %45'i üzerinden ödeme yapmaktadır. 30 günlük ödeme 2023 yılında 4.503,6 TL’ye yükselmiştir.

4/B (BAĞ-KUR) Primleri: BAĞ-KUR prim ödemeleri brüt asgari ücretin %34,5'i tutarındadır. Primlerin zamanında ödenmesi halinde 5 puan indirim sağlanarak bu oran %29,5 olmaktadır. 2023 yılında 30 günlük indirimsiz ödeme miktarı 3.452,76 TL, 5 puan indirimli miktarı 2.952,36 TL olmuştur.

İdari para cezaları: Sosyal güvenlik mevzuatı bakımından 5510 sayılı Kanuna göre uygulanan idari para cezaları, brüt asgari ücret tutarına göre belirlenmektedir. Ceza miktarları 2023 yılında 10.008 TL üzerinden uygulanmaya başlanmıştır. Örneğin; bir kişiyi sigortasız çalıştırmanın denetim raporuyla tespit edilmesi halinde işe giriş cezası 10.008 X 2 = 20.016 TL olarak uygulanacaktır.

2023 yılında SGK Denetim elemanına defter belge ibraz etmemenin yaptırımı (bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü olanlar) 120.096 TL olarak uygulanacaktır. 5510 sayılı kanunun 102 inci maddesindeki yükümlülükleri yerine getirmemenin yaptırımları yeni asgari ücret dikkate alınarak hesaplanacaktır. İş ve sosyal güvenlik mevzuatındaki yaptırımlara maruz kalmamak için uzman kişilerden destek alınması daha da önemli hale gelmiştir.

Öte yandan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile İş Kanunu kapsamında Kurumlarca uygulanan idari para cezaları maktu tutar olarak belirlenmekte ve her yıl yeniden değerleme oranı kadar artırılmaktadır. Bu kapsamda 2022 yılına göre 2023 yılında idari para cezaları yaklaşık % 122,93 oranında artmıştır.

Bireysel emeklilik sistemi (BES): Otomatik Bireysel Emeklilik Sigortası (BES) kesintisi brüt kazancın %3’üdür. Asgari ücretle çalışan sigortalının ücretinden en az 300,24 TL BES kesintisi olacaktır. Ücret arttıkça BES kesintisi de artacaktır.

Çırak, kalfa, stajyer ve mesleki eğitim gören öğrencilerin ödemeleri: 2023 yılında lise stajyeri, üniversite stajyeri (zorunlu staj), mesleki eğitim merkezinde aday çırak, çırak öğrencilere net asgari ücretin %30’u, 2.552,04 TL ödenecektir. Mesleki eğitim merkezinde kalfalık yeterliği olan 12. sınıf öğrencisine ise net asgari ücretin yarısı olarak 4.253,4 TL ödenecektir. Bu düzenleme ile yeterliliği olan öğrenciye daha fazla katkı sağlanmak amaçlanmaktadır.

Yukarıda sayılan ödeme kalemlerinin dışında işgücü piyasasında ve sosyal hayatta bir çok unsur asgari ücrete göre belirlenebilmektedir. Asgari ücretin net veya brüt tutarı üzerinden belirlenen hesaplamaların dikkatle yapılması önerilmektedir.