Asgari ücretin
tanımı ve belirlenme usulü, 4857 sayılı İş Kanunun 39. maddesine dayanılarak
“Asgari Ücret Yönetmeliği’nce yapılmaktadır. Asgari ücret, işçilere normal bir
çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve
kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde
karşılamaya yetecek ücreti ifade eder. Asgari ücretin amacı, adaletli
bir ücret düzeyi sağlamak, ekonomik istikrarı devam ettirmek ve yüksek istihdam
düzeyine ulaşmaktır. Bu sebeple İş Kanunu’na tabi olsun veya
olmasın bütün çalışanlar ve sektörler için din, dil, ırk, kadın, erkek ayrımı
yapmaksızın herkes için tek bir ücret belirlenmektedir.
Asgari ücret, yasal olarak en
fazla iki yılda bir olmak üzere asgari ücret komisyonu tarafından
belirlenmektedir. Ancak günümüzde her yıl için belirlenmesi tercih
edilmektedir. 2020 yılı için asgari ücret 2019 yılına göre %15,03’lük
artış ile brüt 2.943,00 TL belirlenerek, işverene maliyeti 3.458,03 TL olmuştu.
Bekar bir asgari ücretli çalışanın eline geçen net miktar ise AGİ dahil
2.324,70 TL idi.
2021 yılı
için ise asgari ücret 2020 yılına göre %21,56’lık artış ile brüt 3577,50 TL
belirlendi ve işverene maliyeti 4.203,56
TL oldu. Bekar bir asgari ücretli çalışanın eline geçen net miktar ise AGİ
dahil 2.825,90 TL’ ye yükseldi.
Apartman görevlilerinin ücreti gelir ve damga vergisinden muaf tutulduğu
için onların net asgari ücreti 3.040,88 TL olacaktır.
Her yıl belirlenen asgari
ücret artış oranı çalışanların ücretlerinin yanında birçok kurumsal veya işgücü
piyasası uygulamasını da etkilemektedir:
İşsizlik
ödeneği: İşsizlik ödeneğinin alt ve üst
sınırları brüt asgari ücrete göre belirlenmektedir. Alt sınır asgari ücretin
%40'ı, üst sınır ise %80'idir. 2020 yılında en düşük işsizlik maaşı
1.177,20 TL , en yüksek işsizlik maaşı ise
2.534,40 TL iken 2021 yılında yapılan %21,56 oranlık artış ile en
düşük işsizlik maaşı 1.431,00 TL’ye, en yüksek işsizlik maaşı ise 2.862,00 TL’
ye yükselmiştir.
Kısa çalışma ödeneği: Kısa
çalışma ödeneği brüt asgari ücretin %60'ıdır. Dolayısıyla en düşük ödenek brüt
asgari ücrete göre belirlenmektedir. En yüksek ödenek ise brüt asgari ücretin
%150'si kadar olmaktadır. 2020 yılında en düşük kısa çalışma ödeneği
miktarı 1.765,80 TL , en yüksek kısa çalışma ödeneği miktarı ise 4.414,50 TL iken 2021 yılında yapılan %21,56
oranlık artış ile en düşük kısa çalışma ödeneği miktarı 2.146,50 TL’ye , en yüksek
kısa çalışma ödeneği miktarı ise 5.366,25 TL’ ye yükselmiştir.
Nakdi ücret desteği: Ücretsiz
izne ayrılanlara ya da kısa çalışma ödeneği alamayanlara verilen nakdi ücret
desteği brüt asgari ücretin %40'ıdır. 2020 yılında nakdi ücret desteği
miktarı 1.177,20 TL iken 2021 yılında yapılan %21,56 oranlık artış ile
1.431,00 TL’ ye yükselmiştir.
İstihdam teşvikleri: İstihdamı
desteklemek adına günümüzde yaklaşık 15 adet istihdam teşviki bulunmaktadır.
İstihdam teşviklerinin bazıları doğrudan asgari ücret dikkate alınarak
hesaplandığı gibi bazıları sigortalının kazancına göre hesaplanmaktadır. Örneğin
kamuoyunda 5 puanlık işveren teşviki olarak bilinen teşvik sigortalının
kazancına göre belirlenmektedir. Bu teşvik tutarı asgari ücretli için 2020
yılında 147,15 TL iken 2021 yılında 178,8 TL olarak uygulanacaktır. Diğer
yandan işbaşı eğitimlerini tamamlayanların istihdamı sonrası verilen teşvik,
7103 teşviki, hızlı işe dönüş desteği gibi teşviklerin üst sınırı kazanca göre
değil asgari ücrete göre hesaplandığı görülmektedir. 2021 döneminde bu
teşviklerin hesaplanması ve uygulaması hassas bir süreci içinde
barındırmaktadır.
Asgari geçim indirimi: Asgari
geçim indirimi (AGİ), asgari ücret ve çalışanların medeni durumuna, çocuk
sayısına göre değişmektedir. 2020 yılında bekar bir kişinin hakkettiği AGİ
miktarı 220,73 TL iken 2021 yılında yapılan %21,56 oranlık artış ile
268,31 TL’ye yükselmiştir. Eşi çalışmayan sigortalı için 321,98 TL, eşi
çalışmayan ve bir çocuklu için 362,22; iki çocuklu için 402,47 TL; üç çocuklu
için 456,13 TL AGİ ödenecektir.
Zorunlu genel sağlık sigortası(GSS)
primi: Geliri brüt asgari üçte birinin üzerinde olan kişilerin
ödemesi gereken prim tutarı brüt asgari ücretin %3'ü tutarındadır. GSS prim
ödemeleri 2020 yılında 89,49 TL iken 2021 yılında yapılan %21,56
oranlık artış ile 107,32 TL’ye yükselmiştir.
Askerlik, doğum hizmet borçlanması: Emeklilik
için gün satın alanlar yani borçlananlar brüt asgari ücretin %32'si üzerinden
ödeme yapmaktadır. 30 günlük ödeme miktarı 2020 yılında 941,76 TL iken 2021
yılında 1.144,80 TL’ye yükselmiştir.
Yurtdışında geçen sürelerin
borçlandırılması: Yurtdışında geçen süreler için borçlananlar
brüt asgari ücretin %45'i üzerinden ödeme yapmaktadır. 30 günlük ödeme miktarı 2020
yılında 1.324,35 TL iken 2021 yılında 1.609,88 TL’ye yükselmiştir.
4/B (BAĞ-KUR) Primleri: BAĞ-KUR
prim ödemeleri brüt asgari ücretin %34,5'i tutarındadır. Primlerin zamanında
ödenmesi halinde 5 puan indirim sağlanarak bu oran %29,5 olmaktadır. 2020
yılında 30 günlük indirimsiz ödeme miktarı 1.015,34 TL, 5 puan indirimli
miktarı 868,18 iken; 2021 yılında 30 günlük indirimsiz ödeme miktarı
1.234,24 TL’ ye, 5 puan indirimli miktarı ise 1.055,36 TL’ye yükselmiştir.
İdari para cezaları: İş, sosyal
güvenlik ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı bakımından kesilen idari para
cezaları brüt asgari ücret tutarına göre belirlenmektedir. Ceza miktarları 2020
yılında 2.943,00 TL üzerinden uygulanırken, 2021 yılında 3.577,50 TL üzerinden
uygulanmaya başlanmıştır. Örneğin; bir kişiyi sigortasız çalıştırmanın denetim
raporuyla tespit edilmesi halinde işe giriş cezası 2020 yılında 2.943,00 X 2 =
5.886 TL iken, 2021 yılında 3.577,50 X 2 = 7.155 TL olarak uygulanacaktır.
Bireysel emeklilik sistemi (BES): Bireysel
emeklilik sistemine katılanlar için devlet katkısı üst sınırı, brüt asgari
ücretin yıllık tutarının %25’i kadardır. 2020 yılı için bu üst sınır
8.829,00 TL iken 2021 yılında 10.732,50 TL’ ye yükselmiştir.
Geçici iş göremezlik ödeneği: Raporlu
olan ve ayakta tedavisi süren kişilere günlük kazancının yarısı, yatarak
tedavisi sürenlere günlük kazancının 2/3’ü tutarında SGK tarafından geçici iş
göremezlik ödeneği ödenmektedir. Asgari ücretle çalışan sigortalılara ödenen geçici
iş göremezlik ödeneğinin alt sınırı asgari ücrete göre belirlenmektedir. 2020
yılında tedavisi yatarak süren hastalara günlük en düşük 49 TL, tedavisi ayakta
sürenlere ise 65 TL ödeme yapılırken; 2021 yılında bu tutarlar yatan hastalar
için 59,6 TL, ayaktaki hastalar için 79,5 TL olacaktır.
Yukarıda sayılan ödeme
kalemlerinin dışında işgücü piyasasında ve sosyal hayatta bir çok unsur asgari
ücrete göre belirlenebilmektedir. Asgari ücretin net veya brüt tutarı üzerinden
hesaplamaların dikkatle yapılması önerilmektedir.
