Günümüz ticaret hayatı gibi finans piyasalarının da küreselleşmesi, şirketlerin ve hatta ülkelerin kendi sınırlarının ötesinde yabancı para birimlerinden kaynak üretmelerine olanak sağlıyor. İşte tam bu noktada Eurobond veya yurtdışında ihraç edilen özel sektör tahvilleri, yatırımcıların uzun vadeli yatırım seçeneklerinde güvenli bir liman olarak karşımıza çıkmakta. Söz konusu borçlanma aracı; yabancı yatırımcının kendi para biriminden yüksek faiz kazancı elde etmesini sağlarken, getirisini geliştirmek isteyen yerli yatırımcıya da uzun vadede değişken faiz ve kur riskinden korunma fırsatı veriyor.

Ülkemiz açısından ise Hazine ve şirketlerin, yabancı para cinsinden yurtdışından yapmış oldukları borçlanmaların önemi büyük. Aşağıdaki tabloda menkul kıymet istatistiklerine göre yurtdışı piyasalarda en büyük ihraççı olarak Hazine ve Türk bankaları bulunuyor. Yurtdışından borçlanmaya ilişkin tahvil ihraçlarını 2016-2017 yılları arasında bankaların %58 oranında, finansal olmayan kuruluşların ise %31 oranında artırdıklarını görüyoruz. Yatırımcı tarafında ise yurtdışındaki özel sektör tahvillerimizin %88’lik kısmına, Hazine’nin ihraç etmiş olduklarının ise %54’lük kısmına yabancı yatırımcı sahip bulunmakta.

Kaynak: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/#collapse_5

Önemli bir yatırım aracı haline dönüşen Eurobond’lardan elde edilen kazançlar için Mart ayının ayrı bir önemi bulunuyor. Bireysel yatırımcılar, 2017 yılı içerisinde elde ettikleri kupon veya alım-satım kazançlarından hesapladıkları vergileri 1-26 Mart 2018 tarihine kadar Gelir İdaresi’ne beyan etmeleri gerekmekte. Hazır beyan sistemiyle de mükellefler artık vergi dairesine gitmeden bu işlemleri gerçekleştirebiliyor. (Hazır beyan için: https://intvd.gib.gov.tr/hazirbeyan) Söz konusu beyan tarihinin de yaklaşması nedeniyle bu yazımızda bireysel yatırımcı olan gerçek kişiler için Eurobond kazançlarının vergilendirme prensiplerine ve hesaplamalarda gözden kaçan önemli hususlara yer veriyoruz.

Eurobond nedir?

Kısa bir tanım yapmamız gerekirse Eurobond’lar; şirketin veya ülkenin yabancı para biriminden finanse edilmesini sağlayan borç senetleridir. Yurtdışındaki piyasalarda uluslararası finans kuruluşlarının oluşturduğu konsorsiyum aracılığıyla yabancı para biriminden tahvil olarak ihraç edilir. Uzun vadeli dış borçlanma aracı olarak vadeleri 5 ile 30 yıl arasında değişerek, USD cinsinden 6 ayda bir, Euro cinsinden ise yılda bir kupon ödemesi içerir.

Hangi tür kazançlar elde edilebilir?

Eurobond’lardan faiz veya alım satım kazancı olmak üzere iki tür gelir elde edebilirsiniz. Bireysel yatırımcının (tam mükellef gerçek kişi) portföyündeki Eurobond için kupon veya itfa tarihinde elde ettiği faiz geliri vergi mevzuatı açısından menkul sermaye iradı olarak adlandırılmakta. Diğer yandan, bu kıymetlerin alım satımından kaynaklanan alım satım kazançları ise değer artış kazancı olarak nitelendiriliyor.

Bu kazançlar nasıl vergilendirilmekte?

Gelir Vergisi Kanunu’nda 2006 yılında yapılan değişiklikle, Eurobond alım satımı, itfası ve dönemsel getirileri, Geçici 67. madde olarak anılan kaynağında kesinti uygulamasına yani stopaj mekanizmasına tabi bulunmamakta. Diğer bir anlatımla, vadeli mevduat, yatırım fonu veya tahvil gibi menkul kıymetlerden elde edilen kazançların, banka ve aracı kurumlar vasıtasıyla kaynağında vergileri kesilmekte olduğundan bu kazançlar için ayrıca gelir vergisi beyannamesi verilmesine de gerek bulunmuyor. Ancak, bu kural Eurobond’lar için geçerli olmayıp, Kanun hükümlerinin kaynağında vergi kesintisini öngörmemesi nedeniyle, yatırımcının kişisel gelir beyanı esas alınmakta. Bu özellik Eurobond işlemlerini, birçok yatırım aracının vergilendirilmesinden farklı kılmakta.

Yazımızın başında belirtmiş olduğumuz üzere bu kıymetlerden iki farklı gelir elde edilebilmekte olup;

1-    Kupon ve itfa gelirlerinin,

2-    Alım satım kazançlarının, vergilendirilmesine yönelik açıklamalarımız ve beyan sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar özetle aşağıdaki şekildedir;

Faiz Gelirlerinin Vergilendirilmesi:

2017 yılı içerisinde Eurobond kupon geliri elde eden bireysel yatırımcının (tam mükellef gerçek kişi) söz konusu kupon gelirlerinin TL cinsinden toplamının yıllık gelir vergisi beyan sınırı olan 30.000 TL’yi aşması durumunda; bu tutarların tamamını beyan etmesi gerekiyor. Müşterek/Ortak hesap sahipleri açısından ise tutarın aşılıp aşılmadığı her bir ortak için ayrı ayrı dikkate alınmalı.

Ayrıca, faiz gelirlerine ilişkin beyan sınırının aşılıp aşılmadığının tespitinde, beyana tabi menkul sermaye iratları ve tevkifata tabi tutulmuş gayrimenkul sermaye iratlarıyla birlikte değerlendirme yapmayı unutmamanız gerekiyor. Örneğin Eurobond kupon gelirine ilave olarak yıl içerisinde işyeri kira geliri elde edilmesi veya yıl boyunca farklı tarihlerde Eurobond alım satım kazancının bulunması[1] veya sahip olunan hisse senetlerine ilişkin temettü geliri elde edilmesi gibi benzer tüm kazançlar, beyan sınırının tespitinde dikkate alınıyor.

Kupon tahsilatları, döviz cinsinden gerçekleştiği için işlem günündeki TL değerlerinin banka veya aracı kurumdan temin edilerek özet vergi dökümünün alınması faydalı bulunuyor. İşlem günündeki TL fiyat dikkate alındığı için kupon geliri için kur farkının vergilendirilmesi söz konusu değil. Öte yandan, Eurobond’un Hazine tarafından mı yoksa özel sektör tarafından mı ihraç edildiğinin önemli olduğunu belirtelim. Hazine Eurobond’larından elde edilen faiz gelirleri %0 oranında vergiye tabi ancak özel sektörün ihraç ettiklerinde tahvil vadesine dikkat edilmeli. Örneğin tahvil vadesi 1 yıl ise %10, 1-3 yıl arası ise %7, 3-5 yıl arası ise %3, 5 yıldan fazla ise %0 oranında vergi kesintisi uygulanarak kupon ödemesi yapılmakta. Böyle bir uygulamada kaynağında kesinti tutarı, yıllık beyan sonucu hesaplanan vergiden mahsup edilebiliyor.

Son olarak, Eurobond ara dönemde yani ihraç veya kupon ödeme tarihlerinin dışında alınması durumunda; fiyatının içerisinde (kirli fiyat) alım tarihine kadar işlemiş faiz bulunduğunu ve alımdan sonraki ilk kupon ödemesinde faiz gelirinden düşülebileceğini hatırlatalım. Örneğin, Eurobond’u Aralık 2016 tarihinde aldınız ve bir önceki kupon ödemesi Kasım 2016’da gerçekleşmiş olsun. Vergi beyan aşamasında, Mayıs 2017’de aldığınız ilk kupon gelirinizden 1 aylık işlemiş faizi düşebilirsiniz. Ancak sonraki kupon ödemeleri için bu indirim geçerli bulunmamakta. Özetle; alım tarihinde Eurobond’un kirli-temiz fiyat farkını bularak nominal bedel ile çarpmanız gerekiyor. Bu şekilde hesaplanan işlemiş faiz tutarı, ilk kupon ödemesinde faiz gelirine ilişkin vergi matrahından düşülebilmekte.

Değer artış kazançlarının Vergilendirilmesi:

Bireysel yatırımcı olarak (tam mükellef gerçek kişi) 2017 takvim yılı içerisinde Eurobond alım satımı gerçekleştirmeniz durumunda faiz gelirlerinde olduğu gibi kazançlarınız Geçici 67 uygulaması dışında tutularak kişisel gelir vergisi beyanınıza konu edilmesi gerekmekte.

Vergilendirmede öncelikli olarak Eurobond getirileri döviz cinsinden gerçekleştiği için vergi matrahının tespitinde alım ve satım tarihlerindeki kurların tespit edilerek TL’ye çevrilmesi gerekiyor. Bir bakıma kur farkları da vergilendirilerek alım satım matrahınızın içerisinde bulunmakta. Bu konudaki tek istisna Eurobond’un itfasında söz konusu. İtfa sırasında oluşan kur farkı vergi matrahına dahil edilmemekte.

Maliyet Endekslemesinde dikkat edilecek hususlar:

Eurobond’un alım maliyetinin, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere ÜFE artış oranın %10’un üzerinde olması durumunda ÜFE oranı kadar artırılabilmekte ve yatırımcıya vergisel bir avantaj sağlayabilmekte. Eurobond’unuza ilişkin ÜFE oranlarını kontrol etmek için aşağıdaki bağlantıyı kullanabilirsiniz. http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist

Alım tarihinden ve satım tarihinden önceki aya ilişkin endeksleri karşılaştırıp, artışın %10 üzerinde olması durumunda Eurobond maliyetinizi de söz konusu oranla değerleyebiliyorsunuz.  Örneğin; Kasım 2016 tarihinde aldığınız Eurobond’un Ağustos 2017 yılında satımını gerçekleştirdiniz. Maliyet endekslemesi için bağlantıda bulunan matristen bir önceki aya ilişkin değerlerin kullanılması gerekiyor (Ekim için 260.94/ Temmuz için 297.65). Örnekte değişim %14 şeklinde %10’luk değerin üzerinde kaldığı için endeksleme uygulanabilir ve Kasım 2016 tarihindeki Eurobond alım maliyetiniz 1.14 ile çarpılarak vergi matrahında kullanılacak değerlenmiş alım maliyeti hesaplanabilir.

Öte yandan, bu uygulama sonucu maliyeti artırılan tutar ile satış tutarı arasındaki kazanç ne olursa olsun beyan edilmeli. Ayrıca, aynı yıl içerisinde başka Eurobond veya yurt dışı menkul kıymetlerinden satış zararlarınız bulunuyorsa, bu zararları kazanç tutarlarından mahsup edebilirsiniz.

Vergilendirmeye ilişkin tam ve dar mükellef özelinde özet tablo aşağıdaki şekildedir:

Eurobond gelirlerinin vergilendirilmesinde hatırlatmalar

-       Eurobond’ların kişisel beyana dayanan yapısı nedeniyle Türkiye mukim yerli yatırımcılar tarafından yurtdışında açılabilen yatırım hesaplarıyla iktisabının yapılması ve getirilerinin de bu hesaplarda bırakılması söz konusu olabilmekte. Bu tutarların mükellefler açısından vergi kontrol mekanizması dışında kaldığı düşünülse de özellikle önümüzdeki yıllarda yerel otoritelerin CRS (Common Reporting Standards) gibi geliştirdikleri otomatik bilgi değişimi uygulamaları neticesinde ülkeler arasında vergiye tabi gelirlerin kolaylıkla takip edilebileceğini belirtelim. Ayrıca, ülkemizde geçtiğimiz yıl tamamlanan Varlık barışı sürecinde mükellefler, Gelir İdaresi’ne yurtdışındaki Eurobond veya benzeri varlıklarının bildirimini gerçekleştirmişlerdi. Mükelleflerin, bu tarihten sonrasını kapsayacak şekilde kişisel beyanlarını zamanında tamamlamalarının önem arz ettiğini hatırlatalım.

-       Özellikle yıl içerisindeki Eurobond alım satım kazançlarında kur farkının vergilendirilmesi nedeniyle işlem kazancından daha yüksek tutarlarda vergi rakamı hesaplanabiliyor. Bir yıl sonraki vergi beyanınızda sürprizle karşılaşmamak adına alım satım işlemi öncesi olası maliyetlerin hesaplanması faydalı bulunuyor.

-       Yurtiçinde yapılan döviz mevduatı kaynağında %18 ile %13 arasında stopaja tabi ve bu gelirler için beyanname verilmiyor. Diğer taraftan Eurobond kazançları ise kişisel beyan ile birlikte en yüksek %35 oranında vergiye tabi tutuluyor. Ancak, belirli limitler çerçevesinde şahıs sigorta primleri, eğitim ve sağlık harcamaları, bağış ve yardımlar gibi çeşitli gider kalemleri matrahtan indirilebildiğinden, kişisel gelir verginizi beyan etmeden önce bu unsurları kontrol etmenizde fayda bulunuyor.